NOBELPRIJS LITERATUUR 2019 VOOR PETER HANDKE

Peter Handke (°1942) werd geboren in Griffen in Kärnten, Oostenrijk, en studeerde Rechten in Graz. Reeds als student was hij een groot filmliefhebber, later schreef hij ook filmscenario’s en zetelde hij in filmjury’s. Maar hij telt vooral mee als literair auteur: Handke wordt gerekend tot de invloedrijkste schrijvers in de Duitse literatuur. Sinds 1991 woont hij in Chaville nabij Parijs.

De Zweedse Academie heeft Peter Handke nu de Nobelprijs voor Literatuur 2019 toegekend, “voor zijn invloedrijke werk dat met taalkundige spitsvondigheid de periferie van de menselijke ervaring heeft verkend". Ook de Nobelprijs Literatuur van 2018 werd nog bekendgemaakt, die ging naar de Poolse schrijfster Olga Tokarczuk (°1962), die vorig jaar ook al de International Booker Prize had gewonnen. Vorig jaar werd de Nobelprijs Literatuur niet toegekend en tijdelijk opgeschort, na een schandaal waarna meerdere leden van de Academie moesten opstappen.

Peter Handke is al sinds de jaren 1960 bekend als toneelvernieuwer en -schrijver, vooral sinds het toneelstukPublikumsbeschimpfung, waarin acteurs het publiek bespotten; op spectaculaire wijze had hij dat eerst uitgeprobeerd bij een samenkomst van de befaamde Gruppe 47 in Princeton. Later volgden het dramatische gedicht Über die Dörfer, en toneelstukken als Die Unvernünftigen sterben aus en Die Stunde da wir nichts voneinander wussten.
Maar Handkes werk is veelzijdiger dan alleen theater en vertoont een grote innerlijke samenhang. Zijn romans en prozawerken reiken van zijn debuut Die Hornissen (De wespen, 1966), over Wunschloses Unglück en Langsame Heimkehrtot de veelgelaagde “woordendans” in Die Unschuldigen (2015) en Die Obstdiebin, oder Einfache Fahrt ins Landesinnere(2017). Behalve enkele psychologische romans publiceerde hij ook beter bij ons bekende titels, zoals Die linkshändige Frau en Die Angst des Tormanns beim Elfmeter, die allebei werden verfilmd.
Daarnaast verschenen nog overpeinzingen over het ouderschap (Kindergeschichte), allegorisch-poëtische verhalen (Lucie im Wald mit den Dingsda) en dagboeken (Das Gewicht der Welt, Am Felsfenster morgens). Hij is ook auteur van poëzie, een reeks essays en van de dialogen in Wim Wenders’ film Der Himmel über Berlin (1987).
In de jaren 1990 haalde hij het nieuws met zijn controversiële begrip voor de Serviërs tijdens de Joegoslavische burgeroorlog en zijn grafrede voor hun ex-president Slobodan Milosevic. Dat resulteerde in de journalistiek opgevatte rehabilitatie Eine winterliche Reise zu den Flüssen Donau, Save, Morawa und Drina, oder Gerechtigkeit für Serbien, meerdere reisbeschrijvingen, herinneringen aan Slowenië (Abschied des Träumers vom neunten Land) en een reportage over Velica Hoca, een Servische enclave in Kosovo.

Het reisjournaal Gestern unterwegs

In 1987 publiceerde Handke het autobiografische verhaal Nachmittag eines Schriftstellers, waarin de schrijver een wandeling maakte door zijn omgeving en daarmee tegelijk door de wereld. Dat deed hij later in een soort vingeroefeningen nog enkele keren over, voor hij een reeks reisjournalen uitbracht – die van wandelimpressies verglijden in wereldbeschouwelijke bezinningen. Daardoor getuigen die reisbeschrijvingen niet enkel van een scherpe opmerkingsgave, maar ook van grote openheid tijdens het onderweg-zijn, vol van ernstige beschouwingen en taalbetovering tegelijk. Zelf kenmerkte hij die notities als “de laatste fase van het meeschrijven met dagelijkse en nachtelijke gebeurtenissen.”

Gestern unterwegs (2005) is zo’n reisverslag van een ongeplande reis kriskras door Europa, naar Joegoslavië, Griekenland, Egypte, zelfs door Japan, en telkens weer naar het Sloveense Karstgebied. Volgens Duitse commentaren waren reis en journaal ook een manier om uit een innerlijke crisis te geraken. In het omvangrijke verslag van ruim 500 pagina’s rijgt de feitelijke reisperiode – tussen november 1987 en juli 1990 – zich in elk geval van dagen en maanden aaneen tot een vloeibare ruimtetijd die zich tegelijk naar buiten opengooit als op het innerlijke terugplooit. Wie het oeuvre van Handke wat beter kent, merkt er ook de samenhang in met het drie jaar eerder verschenen Der Bildverlust en met het al een decennium vroeger gepubliceerde Mein Jahr in der Niemandsbucht. In dezelfde periode schreef hij ook zijn “Versuche” tegen de verstilling en mystiek der dingen aan (o.m. Versuch über den geglückten Tag) en verschenen zijn verhalen Noch einmal für Thukydides en het toneelstuk Das Spiel vom Fragen.
Handkes drie jaar lange reis bracht hem ook naar Gent en zijn aanschouwing van De Kruisdraging van Jheronimus Bosch (MSK Gent) kreeg in het boek een passage toebedeeld.

Meer over de Nobelprijs Literatuur op VRT-Nieuws:
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/10/10/nobelprijs-literatuur/
en live bij de Zweedse Academie:
https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2019/summary/

Reacties van Handke-lezer Stefan Hertmans en Handke-vertaler Huub Beurskens op:
https://www.standaard.be

Hoor Bart Stouten in gesprek met Peter Handke op Klara:
https://klara.be/bart-stouten-gesprek-met-peter-handke-1995

Reactie van Ulrich Rüdenauer (Die Zeit Online) bij de toekenning van de Nobelprijs aan Peter Handke: “Mit Sprache hat alles zu tun”: https://www.zeit.de/kultur/literatur/2019-10/peter-handke-literaturnobelpreis-wuerdigung

Boeken en bewerkingen van en over Peter Handke in de openbare Vlaamse bibliotheken: https://bibliotheek.be/catalogus?q=Handke