…les quartiers ouvriers, pauvres et sales, riches d'une beauté si sévère, et sur le Quai aux Herbes (…) les plus belles maisons des marchands du monde.
Jellen en Mietje – Eerste kapittel
Declaratie van Jellen – Groote brouille voor een enkel woord. – Furie van moeder Anne-Mie.
Jellen en Mietjen waren twee geburenkinders. De vader van Mietjen was een kooldrager en hare moeder een geernaert-wyf, die ook appels, krieken, noten en moerbeziën verkocht, en ’s zondags schurren, mastellekens en andere snoeperyen, en die haer meisken tot den zelfden staet had opgrebragt. Jelles ouders waren vroeg gestorven, en hy was opgekweekt by zijne moeie, die nu zoo veel gespaerd had, dat ze in haer eigen huisken woonde, en, in hare soort, eene welstellende vrouw was. Zy wilde van haren Jellen geenen aerbeider maken, zoo als zyn vader geweest was, die de helft van den tyd zonder vast werk liep, geld verteerde en op den hals der vrouw zat. Van klerken en pennenlekkers, zoo als zy die heeren noemde, hield-ze even weinig: zy had ’er een levend voorbeeld van in eenen verloren jongeling van wien zy geestelyk maegschap [“de meter”] was, die aen zyne geringe ouders veel geld en nog meer verdriet had gekost, om hem tot eenen hoogeren staet te brengen, en nu liep zonder kleêren aen ’t lyf, die in alle slechte zaken ingewikkeld was, reeds twee mael, in korten tyd, voor het tribunael, wegens alle slach van deugnietery, had moeten verschynen, en nu eindelyk op eene revolutie rekende, om op te komen.
[Voetnoot: “Ten dubbelen bewyze dat men groote patriot kan zyn, zonder anderzins veel te deugen (Willem Hups)”].
Er was van over lang in de familie raed geslagen om Jellen op een ambacht te steken, ofschoon hy zich op school ook had doen onderscheiden, en dat hy, by meester Pennemans, den dertienden in ’t geschrift was geweest. Onder de verscheidene ambachten verkoos men het potbakken, tot het welk hy zekere genegenheid had betoond, waer mede een’ fraeien stuiver te winnen was en baes Schyve eenen man was geworden.
Dat Jellen op Mietjen verliefd was, is maer al te waer, – te veel zelfs voor eenen werkman die van zyne daghuer leven moet. – Zyne zinnen, gelyk men zich ligtelyk kan voorstellen, speelden meer op zyn Mietjen, dan op zyne potten; zoo dat hy menig schoon stuk bedierf, en in zynen stiel alle dagen achteruit ging. T’huis was ‘er ook geene rust meer; hy sprak van niet anders, dan van dat droef lief, raesde er tante’s kop zot van, en liet al eens uit den mond gaen dat hy zich ging vermooren; zoodanig dat deze eindelyk overkomende, ten langen laetsten zeide: “Wel nu, âs ’t absolut uw inclinatie es, allons, fiat, den Heere geeft u geluk en zegen!”.
Des anderdags, het was juist een zondag, ging Jellen met zynen schranslooper, zynen splinternieuwen hoed (Matante wilde niet dat hy met zyn’ klakke uit vryen ging), een vierendeel suikerspekken, [Voetnoot: “Gemeen suikergebak, dat zeer gezocht is]
en een paer styve leerzen die hy op d’oude merkt voor acht permissie schellingen had gekocht, om Mietjen af te vragen, en zy hadden te zamen daer over het volgende gesprek:
HY. – “Mietje, mag ik myn pype ’nen keer ontsteken aen uywen vierpot?
ZY. = Och jaech Jellen, waerom niet dan? Moeste daer veuren daer zoo lange staen drenten?
–– Maer, Mietje, bezie my ’ne keer, mag ik uy eens wat vraegen?
[Voetnoot: Uy en Uywen, U en Uwen. Nuy, Nu enz.]
== Eh wel, wat est?
–– T’en es maer da’k zegge wille, verstae my wel... Daer en es geen kwaed by, noch g’en meugt er uy niet in ontstellen... T’es da ’k gepeyst hê, dat ’nen keer zoo bverre kwaeme... T’en es noch zoo verre niet, noch ‘k en zegge niet, dat ’t zoo verre zal komen; maer, zoo genomen, het kwaeme nuy ’ne keer zoo verre, daer nog geen apprentie van en es... Maer ‘k ziet wel, Mietjen, ge gaet kwaed zyn, en g’en zilt het my nie laeten uytzeggen...
== En waerom en zou ’t ik uy niet willen laeten uytzeggen? m’hoore wel ‘nen hond bassen. Kykt, Jellen, ge zyt toch ‘nen aerdigen jongen, âs ’t ik uy regtuyt moê zeggen.
–– Verstae my wel, Mietje, me moeten malkaer niet ameseren: dat en waer nie fraey vuer uy; en ten waer ook nie wel van mynen kant; en dat, zoo genomen, nuy ne keer, zoo verre kwaeme, g’en zoedt gy toch zoo slecht nie zyn mê my.
== Maer, Jellen, laet my om de liefde Gods gerust. Kykt, ge doet er my zuyver de vlamme van krygen in myn gezichte...
–– Ziede wel, da wist ik van te veuren!
== Maer Jellen, ’t en is dade niet, da’k zegge wille
–– ’T doet, ’t doet: ik hoore ‘k ik uy wel komen, al en hedde geen kloefkens aen; ge ziet gy liever Cobben den voerman: den diën zwemt nog altijd boven. Diën lap! diën sloebere! die plodde!...
[Voetnoot: Dit scheldwoord komt voor in eene beruchte zake onlangs voor de correctionnele regtbank van Gend gebragt (hooveerdige plodde enz.). Dit ten bewyze, zoo als in het voorberigt gezeid is, dat deze slechte spreekwyzen en schimpnamen ook onder de fatsoenlijke lieden in omgang zyn (Dagbladen van juni 1836).]
== Uy! zou ’k wel! en ’k zal my daer van meyên, zal ik my daer van meyên!
––– Maer dat ’t ik nie gezien en haê, Mietje. Nuy trouwt er maer mêe, ge gaet ’er ’nen geheelen vetten aen hên. Hy drynkt hem alle daegen stom, en toens slaet hy zyn aerme beeste, dat ’t een benedictie es, en ge zilt van ’t zelve laeken een broek krygen; rekent daer maer op.
== Maer Jellen, wâ komt er uy nuy overe, en waer zyn weêr uy droeve zinnen?
–– Maer dat ’t ik ommers nie gezien en haê : ’k ben ook vyntien jaer...
== En wat hedde weêre gezien, laet horen?
–– Op de bruyloft van zyn zuster Tonia en was hy van uy gat niet schuppelyk: ’k en was ’t ik alleene niet die ’t zag, en g’en zaet in geen koefferke.... waerachtig!..
== Wa koest ik daer aen doen Jellen? We moeten wy leven in onzen staet mê God en g’heel de wereld. ’T es ‘nen goeën kalant. Al dat hy verleesten kan,
[Voetnoot: Inzamelen, vergaren. Het woord verleesten vindt men by Kilianus, voor aequirere.]
es veur te snoepen; hy koopt veel schurren by ons, en alle zondagen kerrekolen of krabben; myn moeder ziet hem geern’, en dat es g’heel natuurlyk. Daer en es maer een baete, zegt Tone Wyters, en elken d’een zoek ze. Ge zou’ g’het zelve zyn!
––– Ge zie’ gy hem ook géeren, Mietjen; en steekt gy da nie weg.
== Huy, zou ’k wel, Jellen! Maer ’t es dade gy my nie meer geern en ziet, want g’hêt wel gezien, da ‘k myn handen onder mynen veurschoot stak, en da ’k ’er altyd myn gat naer keerde.[Voetnoot: By de beschaefde kringen zou men zeggen myn’ rug naar toe keerde.]
–– Da’k ik uy nie geern en zie! Mietje, hoe kunde zaken dingen zeggen?... Da gae zoo verre (‘k ben beschaemd van ’t te moeten zeggen) da gae zoo verre, zeg ik, da ’k er binst g’heel den nacht geen ooge meer en kan van luyken; es’t in den dag ’k loope g’lyk verloren, en ’k en kan mê myn eygen geenen weg as ik by uy niet en ben. Dat es ’ne keer aerdig! Zyn al de vrijers âzoo, ze zyn wel te beklaegen.
[Voetnoot: Eenige vyanden der gelykheid hadden gewild dat de gemeene man zich met den minnenhandel niet hadde mogen bemoeien, zeggende dat het eten en drinken aen dat volk moest vergenoegen. L’amour devrait n’être que le plaisir des ames délicates. Quand je vois des hommes grossiers se méler d’amour, je suis tenté de dire, de quoi vous mélez vous. Du jeu et de la table pour cette canaille (CHAMFORT.)]
== T’es zonde van den aerme jongen!
–– Jae Mietje, g’hêt gelyk, lacht ’er maer mê, ik gevoel te kik best... Kyk, âs ik zoo moey ben, gelyk nen hond, ’k en moe uy maer zien, ’k kome achtereens op myn lappen; en oft regent dat ’t giet, en oft vriest dat ’t kraekt, en oft het zoo heet es dat de kraeyen gaepen, dat es my al gelyk; ’t en es veur my noch slecht weêre, noch slechten tyd, âs ik uy maer en zie...
== Gae maer voorts, Jellen, g’en zy’ nog nie gefaeld.
–– Nuy, ’t es warachtig waer, en ge meugt er van peynzen al da ge wilt, en zeggen da’k ne groote wyten ben, da zal ik uy al laeten doen; maar een dingen da vast es, dat es dat âs ik âzoo en myn deure stae en da ’k uy âzoo van verre zie aenkomen, met uywen schoonen van-veuren, [Voetnoot: Boezem (Buste). Le buste superbement orné, zegt mevrouw ROLAND, sprekende van haer zelve.]
’k zwelle gelyk zuyver op van contentement; ‘k en moe uy maer taeken, Mietje, by ’t jopke van uywen kleynen vingere, ‘k ben gelyk om uyt myn vel te spryngen, en ge zoudt zeggen, da ‘k van al de mieren bezeekt ben; [Voetnoot: Groote jeukte gevoelen.]
En âs ik toens zitte te peynzen by myn eygen; da me nog nievers en zyn, dat alles nog kwaelyk kan uytvallen, dat uyw moeder misschien niet en zal willen (z’es zy nog al aerdig!) en da ’k hier nog een buyze zou kunnen krygen, [Voetnoot: Met verachting en schande geweigerd worden. Men zegt ook, in dezen zin, eene blouwe scheen loopen. De spreuk echter waer van Jellen hier zich bedient, krygt by velen den voorkeur; men verbeeldt zich hier by de honden, die de straetjongens, naer het voorbeeld van Samsons vossen, met eene blikken buis aen den staert gebonden, de straten opjagen.]
oh! dan en weê ’k nie meer wa dat er van my zou geworden... Jae! ’K verhing my, ’k ging my versmooren; ’t waer gedaen mé Jellen. Ah! dat es zeker, en ’t es gelyk of g’het zaegt...
== Jae, Jellen, ge keun het zoo wel zeggen!... ’k en weê nie waer da g’het haelt, ge lees het g’lyk uyt een boekske.
–– ’K meen het noch al veel beter, Mietje...
Laet ons hier van zwygen, zei ons eerbaer meiske, die in d’oogen van Jellen genoegzaem bemerkte dat het tyd was om van gesprek te veranderen, en om tot een ander propoost te komen, vervolgde zy de conversatie in dezer voege:
Zy. == Maer à perpos, leeft blinden ’t Gillen nog?... ’K en hedder in lange nie van g’hoord; hy weundege in hulder achter-huyzeken...
Hy –– Maer Mietjen, ge weet wel dat hy al dertien maenden dood es; hoe wilde my daer naer vraegen!...
== Hy speeldege ommers op de viole, in de bruyloft van Tonia... Hedde [Voetnoot; Hebt gy.] die fameuse bruyloft nog onthauwen?... Da was een dinge newaer? Haede gy nog zoo leven zaken dingen gezien?
–– Ge zeg het wel: da was een dinge! Daer en was niet dat dogt, en dat en zal ik ook van myn leven nie vergeten al leefd’ ik nog honderd jaer; ’t was al bedorven dat er op taefel kwam: de ryspap was in ’nen yzeren pot gekokt, en wel ’nen halven voet dikke aangebrand; de petaeters...
== ’K en kan ’t uy nie laeten uytzeggen, Jellen, die laegen allemael in moes...
–– ’T geleek beter (om de waerheyd te zeggen) aen ’nen bak moortel, die z’ons opdienden, âs aen een schotel petaeters...
== En d’hespe dan Jellen, wat hedde daer van gezeyd?