MÜNZER, HIERONYMUS (ook MONETARIUS)

(Feldkirch/Voralberg, Oostenrijk, 1437 of 1447 - Nürnberg, Duitsland, 27.08.1508)

Duitse humanist, dokter en cartograaf. Hij schreef een gedetailleerd verslag van een reis door Gent en de Lage Landen in 1494.

Hieronymus Münzer studeerde Latijn en medicijnen te Leipzig en Pavia, was rijk door deelname aan het handelsbedrijf van zijn broer Ludwig en legde een uitgebreide bibliotheek aan. Hij publiceerde geografische bijdragen in de Nuremberg kroniek van Hartmann Schedel (1440-1514), een geïllustreerde incunabel uit 1493, die ook de eerste gedrukte Duitse kaart bevatte. Hij was bevriend met Martin Behaim (1459-1507), maker van de oudste nog bestaande globe (‘der Erdapfel’). Dit leidde ertoe dat Münzer de Koning van Portugal, uit naam van Maximiliaan van Oostenrijk, aanraadde reeds in 1493 een reis over de Atlantische Oceaan te maken.

Hieronymus Münzer en Gent

In 1494 ontvluchtte hij Nuremberg (Duits: Nürnberg of Neurenberg) vanwege de pest en ondernam een lange reis die hem ook door Gent voerde. Hij had er aandacht voor de ruimtelijke ordening, de stedelijke machtscentra (poorters en gilden), handel en kunst. Sinds 2014 is er een goed geïllustreerde Engelse vertaling beschikbaar van zijn Latijns reisverslag Itinerarium siue peregrinatio excellentissimi viri artium ac vtriusque medicine doctoris Hieronimi Monetarii de Feltkirchen ciuis Nurembergensis, door James Firth voorzien van gedetailleerde toelichtingen: Doctor Hieronymus Münzer’s Itinerary (1494 and 1495) and Discovery of Guinea.

Dit is hoe Münzer de stad Gent waarnam: “De bebouwing verbindt als grote spaken het aanzienlijke centrum met het bebouwde buitengebied: de voorsteden bij de poorten. Zelfs in het midden van de stad zijn er open gebieden en goede meersen.” Hij zag windmolens draaien buiten de stadsomwalling, waardeerde de brede straten en merkte binnenpleintjes en stadstuintjes op bij grote huizen.
Over de stedelijke overheid en de inwoners was hij veel minder te spreken: “De Gentenaars worden geregeerd door drie groeperingen: de poorterij, de wol- of ‘laken’-bewerkers en de verenigde overige ambachtslieden. Ze volgen eender welke van de drie die de overhand heeft. Hierdoor is hun stadsregering verdorven en onstabiel.” Bovendien vond hij de stad “sterk verzwakt in de oorlog die hun overkwam als gevolg van de gevangenneming van de Roomse koning [Maximiliaan van Oostenrijk].”
Hij zag de neergang van de stad daarin dat “Gent (…) eigenlijk nauwelijks voor de helft bewoond is.”

Hieronymus Münzer was een man van de wereld. Hij schreef zijn reisverslag toegespitst op handel, economie, bestuur en kunst. Zo vermeldde hij dat er op de Azoreneilanden Fayal en Pico in 1494 al zo’n 1500 mensen afkomstig uit Vlaanderen woonden, dat Galicië ijzer leverde aan Vlaanderen en dat er in Alicante Vlaamse schepen aanmeerden, waar ‘soude d’alicante’ gehaald werd; dit sodazout werd door ambachtslui en kunstenaars gebruikt om kleuren vast te zetten in textiel en voor het bewerken van fijn leder.

Ook Münzers beschrijving van het Lam Gods wordt in vele werken over Jan van Eyck aangehaald: “een groot en uiterst kostbaar altaarstuk, met groot artistiek talent geschilderd”.

[Herbert De Vleeschouwer]

Over Hieronymus Münzer

• Ernst Philip Goldschmidt: Hieronymus Münzer und seine Bibliothek (1938); ex. UGent (BIB.V.004983/4)
• James Firth: Doctor Hieronymus Münzer’s itinerary (1494 and 1495) and Discovery of Guinea (2014); ex. in de UGent (BIB.G.050001)
• Catherine Verleysen, Jan Dumolyn, Maximiliaan P.J. Martens: Van Eyck: een optische revolutie (2020), zie ook op https://nl.wikipedia.org/wiki/Van_Eyck._Een_optische_revolutie
• Herbert de Vleeschouwer: Gent en handeldrijvend Vlaanderen in 1495 (vertaling), in: Ghendtsche Tydinghen (2020), p. 212-218
• Hieronymus Münzer, zie op Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Hieronymus_Münzer